دکتر جمشید درویش، پدر علم بیوسیستماتیک ایران بود
دکتر درویش رشته بیوسیستماتیک جانوری را وارد ایران کرد و این رشته را بر اساس علوم پایه خودش راه‌اندازی و دانشجویان زیادی را هم تربیت کرد.
سال ۹۷بود که در چهل و هفتمین جلسه علنی شورای اسلامی شهر مشهد لایحه‌ای با عنوان نام‌گذاری معابر فرعی شهر به نام مفاخر دانشگاه فردوسی به تصویب رسید، در بین نامهای مفاخر دانشگاه اسم دکتر جمشید درویش هم به چشم می‌خورد و مصوب شد خیابان سید مرتضی ۵ واقع در وکیل‌آباد ۲۳ به نام این استاد فقید دانشگاه فردوسی مشهد نام‌گذاری شود.
همین موضوع بهانه‌ای شد تا بعد از گذشت سال‌ها از فوت این استاد محبوب و با دانش دانشگاه فردوسی مشهد، شخصیت علمی و اجتماعی وی را بررسی کنیم، آن هم یا یکی از جملات معروفش که به قول اساتید و دانشجویان همیشه ورد زبانش بوده است: «سعی کنید جزو کاروان علم باشید».
زندگی‌نامه
جمشید درویش، متولد سال ۱۳۳۰ در بیرجند بود، در سال ۱۳۵۳ مدرک کارشناسی علوم طبیعی را از دانشگاه تبریز دریافت کرد و عازم فرانسه شد و در سال‌های ۵۵ و ۵۸ به ترتیب کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی بیوسیستماتیک جانوری را کسب کرد.
جمشید درویش، مراتب استادیاری، دانشیاری و استادی را از دانشگاه تبریز تا دانشگاه فردوسی طی کرد و از سال ۹۰ به عنوان عضو وابسته شاخه زیست‌شناسی با فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران همکاری داشت.
از مرحوم درویش بیش از صد مقاله در نشریات معتبر بین‌المللی و داخلی به چاپ رسیده و بیش از ۴۰ مقاله در کنفرانس‌های بین‌المللی و داخلی ارائه شده است، ۴ عنوان کتاب را تألیف کرده و ترجمه ۵ عنوان کتاب را هم در طول زندگی به ثمر رسانده است.
ثبت ۳ اختراع و اجرای بیش از ۶۰ طرح پژوهشی از دیگر افتخارات زندگی اوست و کسب عنوان استاد نمونه کشور در سال ۸۷ و تأسیس مرکز پژوهشی جانورشناسی دانشگاه فردوسی از دیگر نقاط در خور ذکر در زندگی جمشید درویش است.
مدیریت گروه زیست‌شناسی دانشگاه تبریز، ریاست دانشگاه بیرجند، مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند و معاونت آموزشی آن، مدیریت گروه زیست‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، معاونت آموزشی_پژوهشی و دانشجویی دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد، معاونت پژوهشی دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد، مدیریت پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد، مدیریت گروه پژوهشی جونده‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسس و ریاست مرکز پژوهشی جانور شناسی کاربردی دانشگاه فردوسی مشهد، عضو دائمی انجمن پستاندارشناسان آمریکا، عضویت وابسته در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، عضویت در انجمن سیستماتیک فرانسه و عضویت در انجمن زیست شناسی ایران از جمله سوابق کاری و مدیریتی دکتر جمشید درویش بود.
تأسیس مرکز پرورش حیوانات آزمایشگاهی دانشگاه تبریز، مسئولیت هسته زیست شناسی جهاد دانشگاهی دانشگاه تبریز، نماینده هسته زیست‌شناسی در کمیته برنامه‌ریزی زیست‌شناسی ستاد انقلاب فرهنگی، مؤسس شعبه مرکز تحقیقات کویری دانشگاه تهران در بیرجند و مسئولیت آن، مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند، مؤسس مرکز لرزه‌نگاری سه مؤلفه برای شهر زلزله‌خیز بیرجند، همکاری در تأسیس دانشکده پزشکی بیرجند با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد، ایجاد دوره کارشناسی ارشد بیوسیستماتیک جانوری در دانشگاه فردوسی مشهد، ایجاد دوره دکتری بیوسیستماتیک جانوری در دانشگاه‌های تهران و فردوسی مشهد و پذیرش دانشجو در این رشته، ایجاد مرکز پژوهشی جانورشناسی کاربردی با موفقیت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از جمله خدمات مرحوم دکتر جمشید درویش به جامعه علمی و دانشگاهی کشور بود.
طراحی سامانه نیمه اتوماتیک تشخیص مشخصات کروموزوم‌ها در گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی و مرتب‌سازی آن‌ها، ساخت شمع دودزا برای مبارزه با موش‌های مضر و ساخت دستگاه مطالعه کلنی موش‌ها در بررسی‌های میدانی از اختراعات مرحوم درویش است.
این استاد فقید روز چهارشنبه ۲۴ ابان سال ۹۶ دار فانی را وداع گفت.
زندگی جای صداقت است
«علم کامل نیست علم ناقص است، علم در اتباط با نیاز‌های جامعه نیست، بهترین چیزی که از داشتنش به خودم افتخار می‌کنم وجدان کاری است، من اعتقاد دارم که انسان مسئولیت دارد در قبال هستی، بهترین استاد، استادی است که با دانشجو صادق باشد اگر چیزی نمی‌داند بگوید نمی‌دانم و برنامه‌ریزی‌شده برای ارتقای سطح فکر و دانش دانشجو کار کند به این امید که در آینده به درد او بخورد.
اگر کشور شما قوی نباشد شما نمی‌توانید قوی شوید حتی اگر بخواهید به خارج از کشورتان هم بروید، باز هم باید کشورتان قوی و سرپا باشد، اگر در خارج مانده بودم دکتر درویشی بودم که بر اساس برنامه‌های فرانسوی‌ها باید طرح می‌نوشت و تحقیق می‌کرد، همه چیز جدی است هیچ چیز شوخی نیست، زندگی شوخی نیست، زندگی جدی است، هر نفسی که می‌کشیم جدی است، چه سیستمی باید کار کند تا این نفس بالا و پایین برود که ممکن است اصلا بالا نیاید، بنابراین حیات، جامعه و زندگی جای شوخی نیست، جای کلک نیست، جای سرکار گذاشتن نیست، جای صداقت است، جای خدمت است، جای کار است، جای پیشرفت است.»
این‌ها جملاتی است که دکتر جمشید درویش در آخرین روز‌های حیات خویش بر زبان آورده که در یک فیلم گنجانده شده است، درباره شخصیت دکتر درویش شنیده می‌شود که در راه علم بسیار باانگیزه بوده و در انتقال آن به دیگران هم بسیار کوشیده است. برای شناخت بیشتر وی در ادامه با آزاده آژیر، همسر او که ۳۱ سال با وی زندگی کرده است هم صحبت شدیم.
دموکرات در خانواده
آزاده آژیر در ابتدای این گفتگو ضمن اشاره به اینکه حاصل زندگی مشترکش با جمشید درویش ۲ فرزند است، گفت: دکتر درویش آدم افتاده و محبوبی بود، با وجود اینکه شناخته شده بود و در حوزه علم بیوسیستماتیک به عنوان پدر این علم شناخته می‌شد اصلا در وادی شهرت و کسب امتیازی از این طریق نبود.
آژیر ادامه داد: دکتر اگر زنده بود حتی همین الان هم شاید دنبال مصاحبه و نام‌گذاری و این کار‌ها نبود، ولی من به دنبال این هستم تا جوان‌ها بدانند که کسانی که در حوزه علم و خدمت به جامعه بوده‌اند چگونه افرادی بوده‌اند و چه کار‌هایی کرده‌اند.
زمانی که دکتر درویش رشته بیوسیستماتیک جانوری را وارد ایران کرد این رشته را بر اساس علوم پایه خودش راه‌اندازی کرد و دانشجویان زیادی را هم تربیت کرد و در این مسیر همواره اهل پژوهش و تحقیق بود به شکلی که الان هم که در قید حیات نیست به تحقیقات او جایزه می‌دهند که من مجبورم حاضر شوم و جایزه را بگیرم.
اکنون هم بیش از ۲۰۰۰ جلد کتاب از کتاب‌های کتابخانه شخصی دکتر درویش را که در رشته تخصصی او بود به کتابخانه‌های مختلف کشور اهدا کرده‌ایم. همسر دکتر درویش در ادامه درباره جایگاه دکتر درویش در خانواده و اخلاق او گفت: در خانواده و رفتار با اعضای خانواده بسیار مهربان بود، با وجود دانش بسیار هیچ وقت تک رای و مستبد نبود و پشتوانه‌ای بود برای خانواده، همان‌طور که در دانشگاه چنین جایگاهی داشت و زمانی که فوت شد، رفتار دانشجوهایش به گونه‌ای بود که انگار پدری را از دست داده‌اند.
آژیر در ادامه افزود: در قبال انتقال اطلاعات و دانشی که داشت ذره‌ای سستی نمی‌کرد و تا آخرین لحظه عمرش به گونه‌ای بود که فرا گرفتن علم را دوست داشت و بعضا از دانشجوهایش چیز‌هایی یاد می‌گرفت، به عنوان مثال من هنوز صدا‌هایی را که از دانشجویانش برای یادگیری کار با نرم‌افزار‌های جدید ضبط می‌کرد دارم.
به زندگی با دکتر جمشید درویش افتخار می‌کنم و اعتقاد دارم که یک سال از زندگی من با ایشان با ۵۰ سال زندگی یک زوج دیگر برابری می‌کند و نکته دیگری که باید درباره دکتر بگویم این است که یک آدم دموکرات بود، با اتفاقات با آرامش برخورد می‌کرد، به نظر و رأی بقیه بسیار احترام می‌گذاشت و اینکه باید خدا را شاکر باشیم که زندگی من و فرزندانش در کنار دکتر درویش گذشت.
آژیر در ادامه گریزی هم به چگونگی نام‌گذاری خیابانی به نام دکتر درویش زد و گفت: داستان این نام‌گذاری از آنجا شروع شد که در مراسمی به مناسبت چهلمین روز درگذشت دکتر درویش در دانشگاه تهران، رئیس انجمن زیست‌شناسی ایران پیشنهاد کرد که از مفاخری همچون دکتر آثاری به جا بماند و پیشنهاد دادند که در محل سکونتشان خیابانی به نام ایشان شود و نامهای را در این‌باره به رئیس شورای شهر و شهردار مشهد ارسال کرد که البته در این باره پیگیری‌هایی را هم شهرداری و شورای شهر انجام دادند تا این کار عملی شد.
آژیر درباره چگونگی فوت دکتر درویش هم گفت: فوت دکتر ناگهانی بود، به نحوی که ایشان بیماری داشتند که درمان شد و بعد از آن یک خون‌دماغ کردند حدود ۶ روز در بیمارستان بستری بودند و بعد هم از بین ما رفتند و در آرامستان خواجه‌ربیع آرام گرفتند.
رشد تفکر ایرانی
در ادامه گزارش به نگاه، کلام و صحبت برخی از دانشجویان جمشید درویش درباره شخصیت او می‌پردازیم. شخصیت بزرگوار، متین و صبور درویش اولین نکاتی است که درباره دکتر جمشید درویش از سوی دانشجویانش بیان می‌شود.
کلام دانشجویان دکتر درویش درباره او این گونه است که نمی‌شود درباره حضور نداشتن او پس از مرگ صحبت کرد چرا که تمام خدمات او در دانشگاه فردوسی مشهد جاری است و به واقع او زنده است. یکی از دانشجو‌های جمشید درویش هم درباره او این‌گونه صحبت می‌کرد: «آدمی صادق بود و به گونه‌ای عاشقانه و زیبا از درس سخن می‌گفت که ما را مجذوب درس می‌کرد، همیشه اعتقاد داشت تفکر ایرانی باید رشد کند و بشناسد و شناور باشد.»
برخی از دانشجو‌های بیوسیستماتیک دانشگاه فردوسی که روزی دانشجوی جمشید درویش بوده‌اند شخصیت او را این گونه تعریف می‌کنند که همیشه لبخند به لب داشت و این اولین تصویر در هر برخورد دانشجو و همکار با ایشان بود.
«ایرانی می‌تواند کشورش را حفظ کند و باید بتواند از منابع کشورش حفاظت کند»
این جمله‌ای است که دانشجویان جمشید درویش آن را نقشه راه خود می‌دانند و معتقد هستند در صورتی که این امر را محقق کنند آرزوی استاد فقید خود را برآورده کرده‌اند. از نظر دانشجویان جمشید درویش جدی بودن در کار و انتقال اطلاعات بدون هیچ چشم‌داشتی از عواملی بود که جمشید درویش را با بسیاری از استادان و همکارانش متمایز می‌کرد.
وقف علم و وطن
در ادامه این گزارش به سراغ دو تن از استادان گروه زیست‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد رفتیم که هم همکار مرحوم جمشید درویش بوده‌اند و هم دانشجوی او.
حمید اجتهادی یکی از این استادان که صحبت درباره مرحوم درویش را این‌گونه شروع کرد: «مرحوم درویش زندگی سراسر علمی خود را وقف آموزش، پژوهش و شناخت ناشناخته‌های علمی در رشته تخصصی بیوسیستماتیک جانوری کرد. او الگویی با ارزش برای دانشجویان و همکاران بود و به گونه‌ای رفتار می‌کرد که دانشجو با هر ایده و تفکر، به او اعتماد و اطمینان داشت و پرسش‌های علمی و نیز شخصی خود را، با اطمینان از یافتن راه حل مناسب، با وی در میان می‌گذاشت.»
اجتهادی ادامه داد: «بنده نیز سعادتی نصیبم شد تا افتخار شاگردی استاد فرزانه را در سال‌های ۶۵ تا ۶۹ در دوره کارشناسی زیست شناسی دانشگاه فردوسی مشهد داشته باشم و در سال ۷۷ یعنی پس از اتمام تحصیل دوره کارشناسی ارشد و دکتری در خارج از کشور و استخدام به عنوان عضو هیئت علمی جدید در گروه زیست شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایشان مدیریت گروه زیست شناسی را عهده دار بودند.
آنچه در طول دورانی که چه به عنوان دانشجو و چه به عنوان همکار کوچک، در کنار ایشان در ذهن من ثبت شده است خاطره‌های عمیق از امید، عشق به تدریس و پژوهش، کلام دلنشین و توصیه‌های علمی ایشان است که در زندگی توشه راهم بوده و انگیزه‌ای مؤثر برای تلاش فراوان علمی بنده بوده است.»
این استاد زیست‌شناسی دانشگاه فردوسی در ادامه افزود: «دکتر درویش الگوی متانت، مهربانی و در عین حال جدیت، تلاش و فعالیت علمی بود و اخلاق، رفتار و گفتار شایسته و تعامل دوستانه و محبت آمیز با همکاران و دانشجویان به وسیله وی برای همیشه در اذهان ماندگار خواهد بود.
در جلسات کمیته علوم پایه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که در خدمت استاد بودم نظرات شیوا، منسجم و کارشناسانه ایشان، راهگشای حل مسائل مطرح شده بود و این توانمندی علمی در برنامه‌ریزی کلان زیست شناسی کشور بر جامعه زیست شناسان کشور مشهود است.»
حمید اجتهادی گفت: «اعتماد به نفس و انتقال آن به همکاران و دانشجویان و ایجاد انگیزه و امید در آن‌ها نیز از دیگر ویژگی‌های این استاد فرهیخته است. او درباره آگاهی‌های علمی و تخصصی زیست شناسی و روش شناختی در علوم زیستی، به روز بود و همین امر باعث شد تا آخرین تحقیقات علمی در زمینه بیوسیستماتیک جانوری را به دانشجویان خود آموزش دهد. دانشجویان اذعان دارند که ایشان به گونه‌ای مستمر فعالیت‌ها و رشد علمی آن‌ها را ناظر بوده است.»
وی ادامه داد: «درک احوال و شرایط زندگی آن‌ها و مشاوره در زمینه‌های مختلف زندگی دانشجویان نیز از ویژگی‌های انسانی او بود بنابراین فعالیت‌های علمی و اخلاقی پروفسور جمشید درویش، سبب ارتقای در خور توجه دانشجویان زیست شناسی و به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی شده است و حضور برجسته دانش‌آموختگان ایشان در عرصه‌های مختلف زیست شناسی در داخل و خارج کشور، مؤید این نکته است. او توجه ویژه و مستمر به اهداف واقعی آموزش عالی داشت و در این راه تلاش زیادی کرد تا مسیر‌های احتمالا ناهموار را هموار کند.»
افتاده و متواضع
روح‌ا... سیاه‌سروی، استادیار گروه زیست دانشگاه فردوسی مشهد، هم از دوران دانشجویی تا استادی را با جمشید درویش گذرانده است. این استاد دانشگاه فردوسی مشهد که از ترم ۲ کارشناسی دانشجوی جمشید درویش بوده است درباره وی گفت: «از ترم ۲ که در طرح‌های ملی ایشان با دکتر همکاری می‌کردم تا دوره ارشد و تحصیل در فرانسه و استخدام در دانشگاه فردوسی مشهد از حضور ایشان بهره برده‌ام، دکتر در معرفی و حمایت از من برای گذراندن دوره بورسیه تحصیلی در فرانسه همواره تلاش کرد و این حمایت تا استخدام من در دانشگاه فردوسی ادامه داشت.»
سیاه سروی ضمن تأکید بر عمیق بودن شخصیت مرحوم درویش بیان کرد: «اصلا امکان نداشت بتوان به عمق شخصیت ایشان پی برد، از نظر علمی دکتر درویش این‌گونه تعریف نمی‌شد که فقط در تألیف کتاب‌ها و مقالات بسیار تعریف شود، بلکه انسانی بود که خود را در اختیار علم و خدمت به پیشرفت و توسعه علم قرار داده بود و لازم است این نکته را بگویم که ما دانشجویان دکتر درویش نسبت به ایشان حس و احترام خاصی داشتیم، به عنوان مثال وقتی ایشان وارد دفتر می‌شد این فقط جسم ما نبود که از جا بلند می‌شد بلکه وجود ما به احترام او به پا می‌خاست.»
این استاد دانشگاه فردوسی ادامه داد: «دکتر دلسوزانه دوست داشت دانشجویان و همکارانش در کار پیشرفت کنند، به خاطر من و پیشرفت در کارم در حالی که دانشجوی ایشان بودم از ایران به فرانسه سفر کردند و این نشانه بارز افتادگی و تواضع است.
صحبت کردن با دکتر درویش کلاس علم‌آموزی بود و من در همه صحبت‌هایشان یک چیزی یاد می‌گرفتم.» روح‌ا... سیاه‌سروی در ادامه بیان کرد: «دکتر درویش در کار به معنی واقعی یک استاد بود، بسیار جدی بودند و دلسوز، یعنی بعضی وقت‌ها در حین کار آدم را دعوا می‌کردند، ولی این دعوا فقط از روی دلسوزی بود و اینکه چیزی یاد بگیریم، در لحظه ناراحت می‌شدیم، ولی بعدا آن رفتار را تحسین می‌کردیم و متوجه بودیم که این رفتار با هدف انجام می‌شود.»
دانشجو و همکار مرحوم درویش خلأ حضور وی را این‌گونه توصیف کرد: «نبود ایشان به شدت تأثیر منفی داشت و فوت ایشان یک شوک بزرگ به جامعه زیست‌شناسی کشور بود و به نظرم پرکردن جای خالی ایشان به راحتی امکان‌پذیر نیست، امروزه بیشتر دانشجویان ایشان که استادان دانشگاه هستند هدفشان بر این این است که بتوانند راه ایشان را ادامه دهند و به طریقی به توسعه علم خدمت کنند.»
* این گزارش پنج شنبه، ۲۷ دی ۹۷ در شماره ۳۱۳ شهرآرامحله منطقه ۱۱ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
محله امامیه؛ پربوستان‌ترین محله قاسم‌آباد 
مسجد امام‌حسن مجتبی (ع)؛ اتاقکی که پایگاه انقلاب شد 